បណ្ឌិតអភិរក្សអាមេរិក៖ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុជាកតា្តថ្មីដែលគំរាមកំហែងបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌
សៀមរាប៖ បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អាចនៅគង់វង្សយូរក៏ដោយ វាមិនអាចករកើតឡើងវិញឡើយ។ វាត្រូវការការថែទាំ និងអភិរក្សឲ្យបានដិតដល់។ បើតាមអ្នកជំនាញ បច្ចុប្បន្នការអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌រងប្រឈមបញ្ហាច្រើន ហើយបេតិកភណ្ឌទាំងនោះក៏រងការគំរាមកំហែងខ្លាំងពីការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម ក៏ដូចជាជម្លោះប្រដាប់អាវុធដែរ។ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុក៏ក្លាយជាកត្តាធម្មជាតិថ្មីមួយទៀតដែលកំពុងគំរាមកំហែងបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌នេះដែរ។
សូមស្តាប់បទសម្ភាសរវាងលោក សៅ ផលនិស្ស័យ ជាមួយបណ្ឌិត Stefan Simon ៖
**audio2**
សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌លោកបណ្ឌិត Stefan Simon មកពីវិទ្យាល័យ Yale សហរដ្ឋអាមេរិក នៅសន្និសីទស្តីពីការអភិរក្សនៅតំបន់អង្គរនាថ្ងៃសុក្រទី ១៥ ខែធ្នូនៅខេត្តសៀមរាបបានលើកឡើងថា សម្បតិ្តវប្បធម៌ទូទាំងពិភពលោករួមទាំងនៅកម្ពុជាផងនោះរងការបំផ្លិចបំផ្លាញដោយសារកត្តាជាច្រើនមិនត្រឹមតែកត្តាធម្មជាតិ (គីមី) តែវាក៏មានសកម្មភាពមនុស្សផងដែរ។
លោកបណ្ឌិត Simon ដែលជានាយកគំនិតផ្តួចផ្តើមបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ពិភពលោកបានលើកឡើងថា បច្ចុប្បន្នការអភិវឌ្ឍទីក្រុង និងកសិកម្ម រួមជាមួយជម្លោះប្រដាប់អាវុធនោះកំពុងគំរាមកំហែង បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ខ្លាំងជាងគេ។
«យើងកំពុងបាត់បង់សម្បត្តិបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌រាល់ថ្ងៃដោយសារការអភិវឌ្ឍទីក្រុង និងកសិកម្ម ហើយយើងក៏បាត់បង់ដោយសារជម្លោះដែលបង្កើតដោយមនុស្សផងដែរ។ ដូចយើងឃើញហើយ សង្គ្រាមនៅមជ្ឈិមបូព៌ា និងនៅអាហ្វ្រិកដែលជាឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ធ្វើឲ្យយើងបាត់បង់សម្បត្តិវប្បធម៌នេះច្រើនមែនទែន»។ នេះជាការពន្យល់របស់លោកបណ្ឌិត។
-ការកើនឡើងនៃការប្រែប្រួលអាកាសធាតុគំរាមកំហែងបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌
ពេលសាកសួរថា តើការប្រែប្រួលអាកាសបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ឬយ៉ាងណា សាស្ត្រាចារ្យខាងលើក៏អះអាងថា ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុពិតមានផលប៉ះពាល់ខ្លាំងលើសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ផងដែរនាពេលបច្ចុប្បន្ន។ ដែកនេះវាជាមូលហេតុសំខាន់ដែលគ្រប់គ្នាត្រូវមានការសហការ និងសិក្សាស្រាវជ្រាវឲ្យបានលម្អិតដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាដ៏ធំនេះផង។
លោកបណ្ឌិត Simon បញ្ជាក់ដូច្នេះ៖ «ទីតាំងជាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងកន្លែងស្រាវជ្រាវបុរាណវិទ្យាជាច្រើននៅក្បែរតំបន់ឆ្នេរនឹងត្រូវបាត់បង់ដោយសារការកើនឡើងនៃកំណើននីវ៉ូទឹកសមុទ្រ។ ក្នុងនោះមាននៅអាមេរិក នៅកោះប៉ាស៊ីហ្វិក នៅអាហ្វ្រិកដូចជាប្រទេសតង់សានីជាដើម។ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុមានឥទ្ធិពលធំលើបញ្ហានេះ ហើយការប្រែប្រួលអាកាសធាតុនេះក៏ធ្វើឲ្យមានការប្រែប្រួលលក្ខខណ្ឌនៃអាកាសធាតុឲ្យកាន់តែអាក្រក់ ការកើនឡើងនៃបាតុភូតធម្មជាតិព្យុះ និងទឹកជំនន់ជាដើម»។
«យើងប្រហែលជាមិនទាន់មានចម្លើយទេពេលនេះ ប៉ុន្តែយើងត្រូវចាប់ដៃគ្នាសិក្សាស្រាវជ្រាវពីបញ្ហានេះ។ បើសិនយើងបិទភ្នែក និងរង់ចាំ វាមិនប្រសើរឡើងនោះឡើយ»។
-រៀនយល់តម្លៃពីប្រវត្តិសាស្ត្រ និងអតីតកាលដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមបច្ចុប្បន្ន
«យើងនៅក្នុងសង្គមដែលជាអ្នកផ្តល់ឲ្យតម្លៃដល់វត្តុអ្វីដែលយើងគិតថាសំខាន់។ដើម្បីធានានិរន្តរភាពនៃការអភិរក្ស ពិតណាស់គឺ យើងត្រូវការមនុស្សចូលរួម»។
«ខ្ញុំយល់ថា អតីតកាលផ្តល់មេរៀនឲ្យយើងច្រើនសម្រាប់ឆ្លើយសំណួរបច្ចុប្បន្ន និង អនាគតផង។ យើងត្រូវរៀនពីប្រវត្តិសាស្ត្រ រៀនពីសម្បត្តិវប្បធម៌ដែលយើងមាន។ ខ្ញុំជឿថា ការរៀនពីប្រវត្តិសាស្ត្រនឹងជួយយើងច្រើនក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហា។ តួយ៉ាងយើង ប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាដែលយើងមានបច្ចុប្បន្នដើម្បីស្វែងយល់ពីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃតំបន់ប្រវត្តិសាស្ត្រដូចជាអង្គរ។ យើងត្រូវរៀនឲ្យដឹងថា តើបុព្វបុរសយើងកសាងវាដោយរបៀបណា និងថែរក្សាវាដូចម្តេចទើបបានយូរអង្វែង។ នេះជាអ្វីដែលយើងអាចរៀនបានពីប្រវត្តិសាស្ត្រដើម្បដោះស្រាយបញ្ហាបច្ចុប្បន្ន»។
ពេលសាកសួរថា តើបុគ្គលម្នាក់ៗ មានតួនាទីសំខាន់ឬយ៉ាងណាក្នុងការចូលរួមអភរិក្សសម្បត្តិវប្បធម៌ លោកសាស្ត្រាចារ្យរូបនេះបានឆ្លើយថា៖ មនុស្សម្នាក់ៗមានតួនាទីសំខាន់ក្នុងធានាការអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ឲ្យមាននិរន្តរភាព។ ពួកគេជាពិសេសសិស្សត្រូវស្វែងយល់ថា តើវត្ថុទាំងនោះមានតម្លៃបែបណាចំពោះពួកគេ។ ខ្ញុំសង្កេតឃើញថា សិស្សភាគច្រើនចាប់អារម្មណ៍ពីប្រវត្តិសាស្ត្រ គេចង់ដឹងពីប្រវត្តិសាស្ត្រ និងរឿងរ៉ាវពីក្រោយ»៕
