សាវតារ នៃការកសាងវត្តពោធិវាល នៅខេត្តបាត់ដំបង
ទស្សនាវដ្តីកម្ពុជសុរិយា ចេញផ្សាយឆ្នាំ១៩៣០ ស្តីពីពង្សាវតារ វត្តពោធិវាល ស្ថិតក្នុងស្រុកសង្កែរ ខេត្តបាត់ដំបង បញ្ជាក់ថា វត្តនេះ ត្រូវបានកសាងឡើងនៅខែពិសាខ ឆ្នាំខាល សំរិទ្ធិស័ក្តិ ពុទ្ធសករាជ ២៣៦១ ត្រូវនឹងឆ្នាំ១៨១៨ នៃគ.ស នៃរជ្ជកាលព្រះបាទ សម្តេចព្រះឧទ្ទ័យរាជាធិរាជអង្គច័ន្ទ ដែលកាលណោះ លោកអភ័យទីបេស រស់ ជាចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង ទី៣ បានឡើងធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកនេះបាន២ឆ្នាំ។
វត្តពោធិវាល ស្ថិតនៅលើទីទួលមួយ ដែលដើមពោធំមួយ និងមានស្រែព័ទ្ធជុំវិញ។ ម្ចាស់ដិស្រែនេះ មានឈ្មោះថា គុជ្ជស័ក្យ សូរ។
មូលហេតុ ដែលនាំឲ្យកសាងវត្តពោធិវាល នៅទីតាំងនេះ គឺដោយសារ លោកភូវាំង កែ និងលោកយាយពត ដែលធ្វើស្រែនៅត្បួងទួលនេះ តែងតែឃើញពន្លឺភ្លឺចិញ្ចាចនៅទីទួលនេះ រាងរាល់យប់ ពេលពួកគាត់ទាំងពីរក្រោកបញ្ជាន់ស្រូវ នៅពាក់កណ្តាលអាធ្រាត្រ។
ក្រោយឃើញហេតុការណ៍នេះ លោកយាយពត បានយកហេតុភេទនេះ មកតំណាលប្រាប់លោកគុជ្ជស័ក្ស សូរ ឯលោកគុជ្ជស័ក្សសូរ ក៏មកឃ្លាំមើលនៅទីទួលនេះ ក៏ ឃើញហេតុភេទដូច្នេះមែន ក៏បង្គាប់ឲ្យខ្ញុំបម្រើប្រុសយកចបទៅជីកដីនៅទីទួលនេះ។ ជីកដំបូង អ្នកជីកប្រទះអិដ្ឋ លុះជីកចុះទៅក្រោម ប្រមាណ២ហត្ថទៀត ក៏ប្រទះថ្មមួយបន្ទះ។ លុះគាស់ថ្មនោះឡើង ក៏ប្រទះឃើញថ្មមួយដុំ បន្ទះបាតទំហំប្រមាណ១០ធ្នាប់ កម្ពស់ជាង១ហត្ថ។ អ្នកជីក គិតប្រមាណថា ជាសន្លឹកសីមា លុះជីកចុះទៅក្រោមទៀត ក៏ប្រទះឃើញព្រះពុទ្ធរូប ដែលមានថ្មទ្រាប់ពីក្រោម។
ពេលប្រទះឃើញព្រះពុទ្ធដិមា លោកគុជហជស័ក្ស បង្គាប់ឲ្យអ្នកបម្រើលើកឡើងមក លើហើយបន្តជីកទៅក្រោមទៀត។ លុះជីកទៅមិនមានឃើញអ្វីផ្សេងទៀត លោកគុជ្ជស័ក្ស ក៏បង្គាប់ឲ្យអ្នកបម្រើយកព្រះពុទ្ធដិមា និងសីមា ទៅលាងទឹកឲ្យស្អាត ហើយយកមកតម្កល់នៅទីសមគួរមួយ។ បន្ទាប់មក លោកគុជ្ជស័ក្ស ឲ្យគេទៅអញ្ជើញលោកភូវាំង កែ និងលោក យាយពត មកពិគ្រោះគ្នាថា ទីទួលពោធិវាលនេះ ប្រហែលជាទីវត្តបុរាណហើយ ដូច្នេះយើង គួរ កសាងវត្តពោធិវាលនេះ ដោយនិមន្តលោកគ្រូគុជ លោកគ្រូស៊ីវមកគង់។
លោកគ្រូគុជ និងលោកគ្រូស៊ីវ កាលដើមឡើយគង់នៅវត្តពោធិក្នុង តែលោកមិនមែន ជាមេវត្តទេ។ លោកទាំងពីរអង្គ ជាអ្នកាន់ធម៌វិន័យ រុក្ខមូលធុតង្គ ពេលចូលវស្សា លោកនិមន្ត មកគង់នៅវត្តពោធិ លុះដល់ខែប្រាំង លោកចេញទៅរុក្ខមូល។ លុះពេលមានការនិមន្តឲ្យ លោកមកគង់ជាមេវត្ត លោកគ្រូគុជមិនព្រមទទួល ឯលោកគ្រូស៊ីវ ក៏មិនព្រមទទួលដែរ ដោយ លោកអះអាងថា ព្រះអង្គមិនគង់នៅមួយកន្លែង។ ប៉ុន្តែក្រោយមក ដោយសង្កេតឃើញថា ព្រះ សង្ឃដទៃទៀត ដែលនិមន្តមកគង់នៅទីនេះ មិនប្រកបដោយធម៌ ជាពិសេសការប្រព្រឹត្តខុសពី គន្លងធម៌ព្រះពុទ្ធនោះ ព្រះអង្គមានការរង្គៀសចិត្តជាខ្លាំង ហើយក្រោយមកខាងរាជការមក បំ បែកវត្តជាពីរ តាមការស្ម័គ្រចិត្ត។ គឺម្ខាង គិតពីអ្នកតាវាំងមកទល់របងខាងជើង និងម្ខាងទៀត ដែលមានលោកគ្រូគុជ និងលោកគ្រូស៊ីវគង់នៅ ដោយអនុញ្ញាតឲ្យទទួលកឋិន មួយឆ្នាំមួយអង្គ ចាប់ពីអ្នកតាវាំង មកទល់របងខាងត្បូង។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ក៏លោកគ្រូគុជ និងលោកគ្រូស៊ីវ មិនព្រមទទួលយកដែរ ហើយការ មិនព្រមទទួលយកនេះ កាន់តែធ្វើឲ្យសាសនិកជន និងលោកគុជ្ជស័ក្ស ស្រលាញ់ និងពេញចិត្តជាខ្លាំង។ លោកគុជ្ជស័ក្ស បានយករឿងនេះ ទៅពិគ្រោះជាមួយកូវាំង កែ និងយាយពត រួម ទាំងសាច់ញាតិជិតឆ្ងាយ ដោយមានការឯកភាពគ្នាផងនោះ លោកគុជ្ជស័ក្ស បានយករឿងនេះ ទៅសុំការអនុញ្ញាតពីលោកចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង អភិបេស រស់ លោកអភិបេស រស់ បាន អនុញ្ញាតឲ្យធ្វើតាមអ្វី ដែលគ្រោងទុកមកនេះ ថែមទាំងលោកបានបរិច្ចាគទ្រព្យសម្បត្តិ ចូលរួម ជាមួយលោកគុជ្ជស័ក្សទៀតផង។
ក្រោយពីទទួលបានការអនុញ្ញាតហើយ លោកគុជ្ជស័ក្ស បានប្រកូកប្រកាសគ្នា ទៅប្រាប(ពង្រាប)ដីទួលនោះ ដោយកំណត់ធ្វើជាឧប្បចារ វាស់ទទឹង១២៥ម៉ែត្រ បណ្តោយ១៩១ម៉ែត្រ។ លុះប្រាប់បានរាបល្អហើយ លោកក៏រកឈើ ឥដ្ឋ កំបោរ តាំងលើព្រះវិហារ និងធ្វើ សាលាកុដិជាបណ្តើរ ជីកស្រះមួយ នៅភាគឦសានវត្ត សម្រាប់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ ស្រង់ និងឆាន់។
លុះចាត់ព្រះអារាម បានល្មមសមគួរហើយ ទើបប្រជុំគ្នា រវាង ពួកអ្នកដែលមានសទ្ធា ទាំងប៉ុន្មាន ដើម្បីព្រមព្រៀងគ្នា ទៅនិមន្តលោកគ្រូស៊ីវ និងសិស្សប្រមាណ១២អង្គ ចូលមកគង់ នៅក្នុងវត្តពោធិវាល ហើយក្រោយពីសាងសង់ព្រះវិហាររួចរាល់ ទើបលោកចៅហ្វាយស្រុក អភិបេស រស់ អញ្ជើញមកកោះប្រជុំព្រះភិក្ខុសង្ឃ ព្រមទាំងឧបាសក ឧបាសិកា មានលោកគុជ្ជស័ក្ស ជាអគ្គនាយក ចាត់ចែងទាំងការបញ្ចុះសីមា ក្នុងខែចេត្រ ឆ្នាំរោង ទោស័ក ពុទ្ធសករាជ ២៣៦៣។ លុះបញ្ចុះសីមារួចស្រេចហើយ ទើបវេរព្រះវិហារ សាលា កុដិ ព្រមទាំងបរិវេណ ឧប្បចារ ចំពោះដល់ព្រះរតនត្រៃ ហើយតាំងលោកគ្រូគុជ ជាមេវត្ត ជាព្រះឧបជ្យាយ៍ លោកគ្រូស៊ីវ ធ្វើជាគ្រូសូត្រ។ ឯលោកគុជ្ជស័ក្ស លោកូវាំង កែ យាយពត ក៏ថ្វាយខ្លួនជាញោម ឧបដ្ឋាក ទំនុកបម្រុងវត្តតរៀងមក។
គួររំលឹកថា វត្តពោធិវាលនេះ វត្តពោធិវាល ត្រូវបានរាជការ បង្គាប់ឲ្យចងក្រងប្រវត្តិ ឡើងកាលពីឆ្នាំជូត ឆស័ក ពុទ្ធសករាជ ២៤៦៧ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី០៣ ខែដេសម(ខែធ្នូ) ឆ្នាំ១៩២៤។
